Ans Oudejans, betrokken bij Eropaf!, schreef een reactie op het artikel ‘Lever mensen met schulden niet over aan de markt’ dat op 16 juli verscheen op de website van de Correspondent. In het artikel wordt gesuggereerd dat lang niet alle bewindvoerders eerlijk zijn.
‘Lever mensen met schulden niet over aan de markt’. Dit is de titel van een artikel van Charisma Hehakaya in de Correspondent van 16 juli 2024. Wij als bewindvoerders van Eropaf! denken dat het probleem niet zozeer zit in het gegeven dat er geld verdiend wordt aan mensen met schulden. Het probleem zit eerder in de systematiek van bewindvoering, die het mogelijk maken dat er uitwassen ontstaan.
Ontstaan van uitwassen
Die uitwassen ontstaan vooral door twee aspecten van het systeem van bewindvoering, ten eerste: het relatief lage tarief per klant met problematische schulden. Circa 40% van de bewindvoerders wil deze mensen niet meer onder bewind nemen vanwege het te lage tarief. Het tweede aspect is de controle op de uitvoering van de bewindvoeringstaken door de rechter, die daar 2,5 minuut per dossier voor heeft[1]. Het is lastig de frauderende of slecht functionerende bewindvoerders er op deze wijze snel uit te pikken. Het betekent, dat als je als bewindvoerder snel geld wilt verdienen, dan doe je zo min mogelijk voor het jaarlijkse bedrag dat je krijgt. Dat gaat ten koste van de klant, die zijn schulden daardoor soms nog verder op ziet lopen. De meeste bewindvoerders vertonen volgens ons gelukkig niet dit berekenende gedrag.
Het is natuurlijk buitengewoon zuur dat er bewindvoerders zijn, die er wel op uit zijn om zo makkelijk mogelijk geld te verdienen, of die zelfs frauderen en dat mensen met problematische schulden daar de dupe van worden. De uitwassen die Hehakaya noemt zijn schrijnend en moeten te allen tijde hard worden aangepakt. De zorgsector is in deze geen uitzondering. Neem bijvoorbeeld de manier van opereren van de Co-Med, de huisartsenketen die dacht flink geld te kunnen verdienen met het declareren van dubbele consulten. Hoewel het te lang heeft geduurd, werkte het controlemechanisme van de Nederlandse Zorgautoriteit (NZa) uiteindelijk wel en kwam de fraude aan het licht. In de media is echter nooit de suggestie gewekt dat deze manier van werken van Co-Med breed verspreid is en dat een groot deel van de huisartsen zich op deze manier opstelt, terwijl die suggestie wel wordt gewekt over bewindvoering in het artikel van Hehakaya.
Onderzoek naar functioneren bewindvoerders
Het is goed om dergelijke uitwassen aan de kaak te stellen, maar het is niet bekend hoe vaak dergelijke uitwassen voorkomen en die kanttekening ontbreekt in het artikel. Naar uitwassen in de bewindvoeringssector is eigenlijk überhaupt weinig betrouwbaar onderzoek gedaan. Het laatste breed opgezette onderzoek naar het functioneren van de bewindvoerders dateert uit 2015[2] en geeft een vrij positief beeld van de sector: de onderbewindgestelden zijn positief over hun bewindvoerder en bij twee derde van de mensen onder bewind zijn na drie jaar de schulden opgelost. Bij een derde is dat (nog) niet het geval. Er is niet onderzocht of deze schulden uiteindelijk wel binnen een afzienbare termijn via bijvoorbeeld de WSNP zijn opgelost. Volgens de onderbewindgestelden zelf is circa 75% toegeleid naar een minnelijke regeling of WSNP of loopt de aanvraag voor een van deze trajecten nog. Het onderzoek signaleert in 2015 al de twee nadelen die we signaleerden, namelijk een vast tarief en een gebrekkig controlemechanisme.
Grote bureaus functioneren natuurlijk anders dan zzp-ers of kleine bureaus. Bij grote bureaus wordt het bewind opgesplitst in verschillende taken die door verschillende mensen worden afgehandeld. Er worden uren geschreven, het management moet worden betaald en het is natuurlijk niet de bedoeling om ‘verlies’ te draaien. Bij de kleine bureaus van samenwerkende zzp-ers is er een 1-op-1 relatie met de klanten en dat heeft als voordeel dat er overzicht is en persoonlijk contact met degene die onder bewind staat. Ook zijn zelfstandige bewindvoerders vrij om een stapje extra doen als dat nodig is. Bij klanten met problematische schulden en een complexe problematiek lijkt dit overigens wel een voorwaarde om goed in te kunnen spelen op de behoeften.
Eigen onderzoek: meer tijd nodig voor klanten
Een eigen onderzoek onder de bewindvoerders van Eropaf! Ondersteuning, een samenwerkingsverband van zeven zelfstandig werkende bewindvoerders, laat zien dat deze bewindvoerders bij complexe problematiek meer doen dan wat volgens de huidige regelgeving verwacht wordt. Ze besteden vaak meer tijd aan hun klanten dan waarvoor zij worden betaald, met name als er sprake is van een complex van problemen. Klanten die sommige bewindvoerders niet willen aannemen zijn welkom bij Eropaf!. Ze werken outreachend, verwachten niet dat de klant altijd zijn afspraken nakomt en ze proberen ontruimingen te voorkomen. Een deel van dat werk valt niet onder hun formele takenpakket. Eigenlijk zou een wijk- of buurtteam een deel van deze ondersteuning moeten bieden, maar door de werklast laten wijk- of buurtteams iemand snel los als zij of hij onder bewind komt. Bewindvoerders en wijk- of buurtteams zouden veel meer samen op moeten trekken. Het opheffen van de marktwerking binnen de sector lost deze problemen niet op. Wordt bewind een overheidstaak dan geldt nog steeds dat een bewindvoerder ruimte moet hebben voor maatwerk en samenwerking met andere partijen. Bewind moet niet apart staan en een bewindvoerder moet voldoende tijd en ruimte krijgen om zijn of haar werk uit te voeren.
Ons inziens ligt de oplossing dus niet in de opheffing van de marktwerking. Wel moeten klanten moeten veel beter beschermd worden tegen frauderende bewindvoerders en bewindvoerders die die er de kantjes vanaf lopen. Bewindvoerders en andere betrokkenen moeten de tijd en de ruimte krijgen om samen te werken bij mensen met problematische schulden. Meer differentiatie in het vergoedingssysteem zou een optie kunnen zijn, of rechters zouden meer tijd moeten toekennen voor een bewind. Dit zou het mogelijk maken dat bewindvoerders meer tijd kunnen steken in mensen met een complexe problematiek en problematische schulden, zonder dat ze dit in hun eigen tijd hoeven te doen.
Ans Oudejans is zelfstandig onderzoeker en bestuurslid van Eropaf!
[1] Charisma Hahekaya, De Correspondent, dd??, verwijst naar NPO Radio 1: ‘CDA en SP: los problemen met malafide bewindvoers bij schuldhulp op”.
[2] Bureau Bartels, 2015. Verdiepend onderzoek naar onderbewindgestelden. Amersfoort, 2015. https://www.tweedekamer.nl/downloads/document?id=969d35e2-86d8-42ef-941f-fe2cc64b3790&title=Verdiepend%20onderzoek%20naar%20de%20groep%20onderbewindgestelden.pdf.